Systkin og familja

Ert tú foreldur at fleiri børnum, har tað eina hevur Cerebrala Paresu, skalt tú verða var/ur við, at tað at vera systir ella beiggi til eitt barn við breki gevur nakrar heilt serstakar uppvakstrarumstøður. Hetta er skrivað fyri at hjálpa tær sum foreldur at handfara tær serstøku avbjóðingar og reaktiónir, sum kunnu koma í eini familju við systkjum hjá barni við Cerebralari Paresu.

3 góð ráð

Gevi tykkum sjálvum tíð – tú og makin. Tak netverk tykkara uppí: ommur og abbar, aðra familju og vinir og bið um hjálp til at ansa børnum tykkara. Jú meira tíð tit fáa at hjúkla um parlagið, jú betur trívast børn tykkara.

Deili tykkum og set tíð av til børn tykkara, sum ikki hava Cerebrala Paresu, so tey javnan fáa tíð einsamøll við øðrum tykkara ella báðum.

Fyrireiki tykkum og viðurkenni at bæði barn tykkara við Cerebralari Paresu og systkinini koma ígjøgnum tíðarskeið við reaktiónum sum sorg, sakn, øvund og ringari samvitsku.

Umstøður hjá systkjum

Tað er í familjuni, at børn venja, hvussu tey klára avbjóðingar, tey møta uttan fyri tryggu karmarnar á heiminum. Bæði tey ár, har tey dagliga koma heim til familju og tey ár har tey sum ung skulu skilja og liva í verðini uttan tað tætta familjusambandið.

Tað er í heiminum, at børn royna tær stóru kenslurnar sum til dømis kærleika, hatur, vreiði og forargilsi. Børn skulu royna mørkini, gera avtalur – og royna at halda og bróta tær – spæla foreldrini út móti hvørjum øðrum og skilja, hvat kann henda, um man fær eitt ja frá einum og eitt rungandi nei frá hinum.

Tey skulu smekka við hurðunum og hótta við at flyta heimanífrá. Hetta er heilt natúrligt og er ein partur av at vaksa upp í eini familju. Men tá eitt brek er í familjuni, vil systkini kanska føla, at tað ikki er pláss fyri hansara ella hennara natúrligu kenslum og vil tí áhaldandi venja seg til at halda sínum egna tørvi aftur fyri at sleppa undan at trýsta familjuna enn meira.

Tí kann tað verða torført fyri nøkur systkin at gera vart við seg sjálvan og greiða frá upplivingum í skúlanum ella frítíðini, um familjan dagliga er merkt av avbjóðingum hjá systrini ella beiggjanum.

Minst til at skapa rúm til systkini við t.d. at spyrja um dagin í skúlanum ella hav dagligar “eina-tíðir”, so systkini eisini føla seg sædd, hoyrd og viðurkend

Um barn títt við Cerebralari Paresu er sera krevjandi í eini støðu, so ver var/ur við, um hitt barnið átekur sær óneyðuga stóra ábyrgd fyri at halda ósemjunum niðri ella føla at tey hava ábyrgd av, at tað góða huglagið ikki verður oyðilagt.

Kanska hevur barn títt í veruleikanum best hug at ganga og smekka við hurðini, tí ein hugnalig løta enn einaferð er avbrotin. Men tað kann vera trupult, um systkini veit, at mann kann gera mun júst nú, og vera við til at fáa tað góða huglagið aftur.

Lívið í eini familju við breki kann eisini verða við til at merkja systkini jaliga. Systkin menna ofta nógvar fínar sosialar førleikar og fáa eina fjølbroytta vitan um, at lívið ikki altíð kann livast lætt og einfalt. Tey hava tí eina fína fatan av teimum sambondum, sum tey eru partur av, og eru tí ofta trúgvir vinir, sum eisini halda út í mótgangi.

Tann ringa samvitskan

Við sjúkuavgerðini Cerebral Paresa kunnu stórar og truplar kenslur flyta við inn í familjuna – millum annað tann ringa samvitskan.

Nøkur børn við Cerebralari Paresu vilja av og á hava ringa samvitsku yvir at taka fokus hjá foreldrunum og tíð frá hinum systkjunum. Foreldrini kunnu fáa ringa samvitsku yvir fyri systkjunum uttan Cerebrala Paresu, tí tey ikki náa at verða so nógv saman við teimum.

Systkini sum ikki hava Cerebrala Paresu kunnu uppliva at fáa ringa samvitsku um alt tað, sum barnið við Cerebralari Paresu ikki kann, t.d. renna, svimja, súkkla ella spæla fótbólt.

Ring samvitska kann vera atvoldin til humørsvingningar og møguliga óneyðug fyrilit, har mann setur seg sjálvan til viks. Royn tí at geva rúm til, at børn tíni tosa við teg um, nær tey fáa ringa samvitsku og tí seta sín egna tørv til viks og ikki gera tað, tey veruliga hava hug til.

Dømi: Tit skulu ein súkklutúr uttan barnið við Cerebralari Paresu

Tit hava planlagt at fara ein súkklutúr. Omman kemur at ansa barninum við Cerebralari Paresu, sum er 6 ár, tí hann dugir ikki at súkkla. Hann verður keddur av tí, tá tit fara. Tit verða ávirkaði. Hini systkini merkja, at tit drála og fáa ringa samvitsku. Tey skjóta tí upp, at tit øll verða heima og hugna tykkum saman við ommuni.

Hvar er rætt at gera her? Tað rætta hevði verið at hildið fast í súkklutúrinum, sum systkini høvdu glett seg til. Men tit skulu eisini viðurkenna, at drongurin við Cerebralari Paresu er keddur av, at hann ikki kann koma við.

Tað er natúrligt, sjálvt um hann kanska leingi hevur vitað, at omman kemur og hevur glett seg til, at tey bæði skuldu hugna sær saman. So troysta hann og far so avstað.

Um tit verða heima fær barnið við Cerebralari Paresu mest sannlíkt ringa samvitksu, systkini verða kedd av at súkklutúrurin varð avlýstur og tit foreldur er kanska eisini hørm um, at túrurin fór í vaskið, tá tit nú høvdu planlagt hann í longri tíð.

Greið frá hvat Cerebral Paresa er

Óansæð hvønn aldur systkini hava, skalt tú greiða frá, hvat Cerebral Paresa er. Hvat kann beiggin ella systurin, og hvat kann hann ella hon ikki? Tað er týdningarmikið, at systkini hava aldurssvarandi vitan, so tey skilja, hví beiggin ella systurin fáa serviðgerð og kanska fáa nógva hjálp, har mann ikki sjálvur fær hjálp.

Greið frá at barnið við Cerebralari Paresu ikki kann tað sama og tí hevur tørv á meira hjálp. Og minst til at eggja systjununum til at klára seg sjálvi og geva teimum rós og heraklapp á vegnum.

Børn hava eina eyðsýnda rættvísiskenslu, so tú sleppur ikki undan samanbrestum.

Tí er tað týdningarmikið, at tú hevur tol við øvundsjúkuni hjá systkjunum, um at barnið við Cerebralari Paresu fær meira uppmerksemi. Systkini føla kanska, at tú elskar barnið við Cerebralari Paresu meira. Og ein slík kensla við altíð verða nívandi hjá einum lítlum barni.

Tað er eisini týdningarmikið, at systkini kunnu svara spurningum um brekið hjá systrini ella beiggjanum tá t.d. skúlavinir seta spurningar. Tú kanst taka støði á vitanini hjá barninum við t.d. at spyrja: “Í dag var tað ein á arbeiðnum, sum spurdi, hví beiggi tín gongur eitt sindur øðrvísi. Hvat svarar tú, um tú verður spurd/ur um tað?”

Ver opin um breki hjá barni tínum

Minst til at verða opin um breki hjá barni tínum og greið námsfrøðingum og lærarum frá, at tíni børn eru systkin hjá einum barni við Cerebralari Paresu, og hvat tað inniber. Útger umhvørvið, so tey hava vitan um Cerebrala Paresu og um beiggjan ella systrina við Cerebralari Paresu.

Á hendan hátt gevur tú systkjunum rúm til eisini at tosað um tey sváru tingini, sum eru heima, við vaksin uttan fyri heimið, og sum ikki hava so nógvar kenslur í klemmu, sum tú hevur. Samstundis hjálpir tú námsfrøðinginum ella læraranum til betur at skilja og harvið taka hond um ræt reaktiónir systkini kunnu fáa á stovninum, sum avleiðing av, at tað kann verða hart har heima.

Fýra orsøkir at fortelja systkjum, hvat Cerebral Paresa er
  1. Tað kann verða hart fyri systkin, um tey ikki skiljla, hví barnið við Cerebralari Paresu fær meira uppmerksemi frá foreldrunum, enn systkini gera.
  2. Rættvísiskenslan er stór hjá børnum, so vreiðin kann vera ógvuslig, um systkini ikki skilja, hví beiggin ella systirin kunnu meira, enn hann ella hon kunnu
  3. Systkini vilja gjarna verða ein góð systir ella beiggi hjá barninum við Cerebralari Paresu, men tað krevur, at tey hava neyðuga vitan um, hvat barnið við Cerebralari Paresu kann – bæði kognitivt og fysiskt.
  4. Tað ger tað lættari fyri systkini í mun til vinirnar, um tey og teirra foreldur hava møtt barninum við Cerebralari Paresu – og fáa greitt frá hvat barnið kann og ikki kann.
Tær ógvusligu og stillu reaktiónirnar

Systkin vilja mest sannlíkt reagera uppá, at tit hava fingið ella hava eitt barn við breki. Ein reaktión kann verða, at barnið reagerar ógvusliga uppá ein minni samanbrest í skúlanum við at sláa, kasta við tingum ella bróta saman í gráti og kanska alt í senn.

Her er tað týdingarmikið, at tú frammanundan hevur greitt skúlanum/stovninum frá, at barn títt hevur ein beiggja ella systir, sum hevur Cerebrala Paresu, og um tær avbjóðingar tit møguleiga hava heima, so lærarin og námsfrøðingurin skilja, hvat barn títt fer ígjøgnum.

Ein onnur yvirlivingarstrategi er “tann stilla reaktiónin”. tað kann eisini verða ein reaktión uppá støðuna heima, at fara inn í seg sjálvan. Her ger barnið einki burturúr sær og mennir seg í staðin til “tann lítla hjálparan” ella ósemjuloysaran. At síggja til er barnið kanska væl skipað, men innaní kann barnið verða sorgarbundið.

So ver eftirgáin. Upplivir tú ongi kenslulig herðindi frá systkinum, men “bert” at barnið hjálpir til ella trekkir seg, tá samanbrestir eru, so tosa við barnið. Tað er ikki vanligt, at børn ikki reagera uppá familjukonfliktir. Síggj til at tað áhaldandi verða skaptir tryggar støður, har systkin vita, at nú kunnu hann ella hon sleppa sjálvstamarhaldinum.